Skrót CFTR-RD pochodzi od angielskiego terminu CFTR-Related Disorder, co w języku polskim można przetłumaczyć jako choroba związana z genem CFTR lub schorzenie CFTR-zależne. Jest to termin stosowany w odniesieniu do sytuacji, w której pacjent posiada mutacje w genie CFTR, ale nie spełnia pełnych kryteriów rozpoznania klasycznej mukowiscydozy (CF, cystic fibrosis).
Różnice między CFTR-RD a mukowiscydozą
- Podłoże genetyczne:
Zarówno mukowiscydoza, jak i CFTR-RD są zaburzeniami wynikającymi z mutacji w genie CFTR. Jednak:
- W mukowiscydozie pacjent ma zwykle dwie ciężkie mutacje w układzie homozygotycznym lub złożonym heterozygotycznym, które prowadzą do znacznej lub całkowitej utraty funkcji białka CFTR.
- W CFTR-RD mutacje te są łagodniejsze lub skutkują jedynie częściową dysfunkcją białka. Często występuje kombinacja jednej mutacji patogennej i jednej mutacji o nieustalonej lub łagodnej patogenności.
- Obraz kliniczny i manifestacja choroby:
- W CFTR-RD objawy są ograniczone do jednego układu lub narządu, często układu moczowo-płciowego lub zatok przynosowych. Typowe jednostki chorobowe to:
- CBAVD – wrodzony obustronny brak nasieniowodów (częsta przyczyna niepłodności u mężczyzn)
- przewlekłe zapalenie zatok
- nawracające zapalenia trzustki
- W mukowiscydozie występuje klasyczny obraz choroby wielonarządowej: przewlekła choroba oskrzelowo-płucna, niewydolność trzustki, zaburzenia wątroby, słony pot, zaburzenia wzrastania i rozwoju.
- Diagnostyka:
- Mukowiscydozę rozpoznaje się na podstawie pozytywnego testu potowego (chlorki ≥ 60 mmol/l), objawów klinicznych oraz wykrycia dwóch mutacji patogennych w genie CFTR.
- W CFTR-RD często test potowy jest prawidłowy lub graniczny. Wykrywa się mutacje w genie CFTR, ale niekoniecznie obie są klasyfikowane jako wysoce patogenne. Kluczowe są tu także badania funkcjonalne, takie jak pomiar potencjałów przeznabłonkowych błony śluzowej nosa.
- Przebieg i leczenie:
- CFTR-RD zazwyczaj przebiega łagodniej niż mukowiscydoza i nie wymaga tak intensywnego leczenia wielospecjalistycznego. Terapia skupia się na leczeniu objawowym konkretnego schorzenia (np. leczenie niepłodności, usuwanie polipów nosa, leczenie zapalenia trzustki).
- Mukowiscydoza wymaga kompleksowego leczenia: fizjoterapii oddechowej, suplementacji enzymów trzustkowych, leczenia infekcji dróg oddechowych, stosowania modulatorów CFTR (jeśli pacjent się kwalifikuje).
Znaczenie kliniczne
Zrozumienie pojęcia CFTR-RD ma ogromne znaczenie dla:
- prawidłowego różnicowania diagnozy, zwłaszcza u pacjentów z nietypowym przebiegiem choroby lub pojedynczym objawem sugerującym zaburzenie CFTR.
- planowania leczenia i opieki długoterminowej, gdyż pacjenci z CFTR-RD wymagają mniej intensywnego nadzoru, ale często potrzebują ukierunkowanej pomocy specjalistycznej.
- genetycznego poradnictwa rodzinnego, ponieważ nosicielstwo mutacji w genie CFTR może występować w rodzinach bez przypadków klasycznej CF, ale ujawniać się jako CFTR-RD.
CFTR-RD to spektrum schorzeń związanych z mutacjami w genie CFTR, które nie spełniają kryteriów mukowiscydozy, ale mogą dawać objawy kliniczne związane z dysfunkcją białka CFTR. Różnią się od mukowiscydozy zarówno zakresem objawów, jak i ciężkością przebiegu. Diagnoza wymaga dokładnych badań genetycznych i funkcjonalnych, a leczenie dostosowywane jest do konkretnego objawu lub schorzenia.