Mukowiscydoza (ang. cystic fibrosis, CF) jest chorobą genetyczną o dziedziczeniu autosomalnym recesywnym, co oznacza, że do wystąpienia choroby konieczne jest odziedziczenie dwóch wadliwych kopii genu CFTR – po jednej od każdego z rodziców. Gen CFTR (ang. Cystic Fibrosis Transmembrane Conductance Regulator) znajduje się na długim ramieniu chromosomu 7 i koduje białko odpowiedzialne za transport jonów chlorkowych przez błony komórkowe. Mutacje w tym genie prowadzą do zaburzeń produkcji i transportu śluzu, co skutkuje przewlekłymi problemami z układem oddechowym i pokarmowym.
Co oznacza „nosicielstwo” i dlaczego zdrowi rodzice mogą mieć chore dziecko?
W przypadku dziedziczenia recesywnego, osoba z jedną zmutowaną i jedną prawidłową kopią genu CFTR to nosiciel – sam/a nie choruje, ale może przekazać mutację potomstwu. Mukowiscydoza ujawnia się wyłącznie wtedy, gdy dziecko otrzyma dwie kopie zmutowanego genu CFTR – jedną od matki i jedną od ojca.
Scenariusze dziedziczenia:
- Dwoje nosicieli (najczęstszy przypadek, oboje zdrowi, nieświadomi nosicielstwa):
- 25% szans, że dziecko będzie chore (CF),
- 50% szans, że dziecko będzie nosicielem (zdrowe, ale z jedną mutacją),
- 25% szans, że dziecko będzie całkowicie zdrowe (bez mutacji).
- Jeden rodzic chory, drugi nosiciel:
- 50% szans, że dziecko będzie chore,
- 50% szans, że dziecko będzie nosicielem.
- Jeden rodzic chory, drugi zdrowy (nie nosiciel):
- Wszystkie dzieci będą nosicielami, ale nie będą chore.
Skąd wiadomo, że rodzice są nosicielami?
Nosiciele zazwyczaj są całkowicie zdrowi i nie mają żadnych objawów choroby. Większość rodziców dzieci z mukowiscydozą nie wiedziała wcześniej, że jest nosicielem. Nosicielstwo można potwierdzić wyłącznie na podstawie testów genetycznych, które wykrywają obecność mutacji w genie CFTR.
Jakie mutacje powodują mukowiscydozę?
Zidentyfikowano ponad 2000 różnych mutacji genu CFTR, ale nie wszystkie są chorobotwórcze. Najczęstsza mutacja w Europie to F508del (znana także jako ΔF508). W Polsce znaczna część pacjentów ma co najmniej jedną kopię tej mutacji.
Niektóre mutacje powodują ciężki przebieg choroby, inne – łagodniejsze objawy lub tzw. postać nietypową (atypową CF lub CFTR-RD).
Czy można mieć mukowiscydozę mimo zdrowego rodzeństwa?
Tak. Każda ciąża pary nosicieli to osobna „loteria genetyczna” – każdorazowo istnieje 25% ryzyko, że dziecko będzie chore. Dlatego możliwe jest, że jedno dziecko urodzi się chore, a inne będą zdrowe lub tylko nosicielami. Brak choroby u starszego rodzeństwa nie eliminuje ryzyka w kolejnej ciąży.
Czy warto zrobić badania genetyczne przed kolejną ciążą?
Tak, zdecydowanie. Rodzice dziecka z CF mogą skonsultować się z poradnią genetyczną i wykonać diagnostykę genetyczną przedimplantacyjną (PGT-M, dawniej PGD), jeśli rozważają in vitro. Można też przeprowadzić diagnostykę prenatalną w ciąży (biopsja kosmówki lub amniopunkcja), aby sprawdzić, czy płód odziedziczył dwie zmutowane kopie genu CFTR.
Czy mukowiscydozę można wykryć w ciąży?
Tak. Jeżeli znane są konkretne mutacje u rodziców, możliwe jest wykonanie badań prenatalnych (biopsji kosmówki lub amniopunkcji) w wyspecjalizowanych ośrodkach genetyki klinicznej.
Czy mukowiscydoza może pojawić się „nagle” w rodzinie?
Wielu rodziców zadaje to pytanie: „Skąd ta choroba u naszego dziecka, skoro nikt w rodzinie nie chorował?”. Odpowiedź tkwi w recesywnym charakterze dziedziczenia – nosicielstwo jest bezobjawowe, więc mogło się „ukrywać” przez wiele pokoleń. Dopiero spotkanie dwóch nosicieli ujawnia chorobę u potomstwa.
Podsumowanie – najważniejsze informacje dla rodziców
- Mukowiscydoza to choroba genetyczna o dziedziczeniu autosomalnym recesywnym.
- Aby dziecko zachorowało, musi odziedziczyć dwie wadliwe kopie genu CFTR – jedną od każdego z rodziców.
- Rodzice zwykle są zdrowymi nosicielami i nie wiedzą o swoim nosicielstwie.
- Ryzyko urodzenia chorego dziecka przez dwoje nosicieli wynosi 25% w każdej ciąży.
- Badania genetyczne mogą potwierdzić nosicielstwo i pomóc w planowaniu kolejnych ciąż.
- Mukowiscydoza nie jest chorobą zaraźliwą ani nie powstaje pod wpływem czynników środowiskowych.