Długotrwałe stosowanie antybiotyków – bezpieczeństwo, ryzyko i implikacje kliniczne
Długotrwała antybiotykoterapia, rozumiana jako podawanie leków przeciwdrobnoustrojowych przez tygodnie, miesiące, a nawet lata, znajduje zastosowanie w leczeniu wielu schorzeń, takich jak mukowiscydoza, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), bronchiektazje, trądzik o ciężkim przebiegu, choroba Whipple’a, choroba z Lyme, a także w profilaktyce zakażeń u osób z niedoborami odporności. Jednakże tego rodzaju leczenie obarczone jest ryzykiem powikłań, które należy starannie rozważyć w kontekście korzyści terapeutycznych.
Oporność na antybiotyki – narastający problem zdrowia publicznego
Jednym z najpoważniejszych zagrożeń związanych z długotrwałym stosowaniem antybiotyków jest selekcja i rozwój oporności drobnoustrojów. Mechanizmy te obejmują:
- Selekcję szczepów opornych – eliminacja drobnoustrojów wrażliwych prowadzi do dominacji tych, które wykazują oporność.
- Przenoszenie genów oporności – poprzez plazmidy i inne elementy ruchome, oporność może być przekazywana między różnymi gatunkami bakterii, w tym patogenami oportunistycznymi.
- Zmniejszona skuteczność terapii empirycznej – szczególnie istotna w szpitalach i w populacjach osób z chorobami przewlekłymi.
Wieloośrodkowe badania wskazują, że osoby leczone przez długi czas makrolidami (np. azytromycyną w mukowiscydozie) są narażone na rozwój opornych szczepów Pseudomonas aeruginosa, Haemophilus influenzae czy Staphylococcus aureus (w tym MRSA).
Skutki uboczne przewlekłego stosowania antybiotyków
Długotrwała antybiotykoterapia wiąże się także z istotnymi skutkami ubocznymi, które mogą wpływać na jakość życia pacjenta oraz przebieg choroby podstawowej:
- Uszkodzenia narządowe
- Wątroba – hepatotoksyczność (np. po izoniazydzie, rifampicynie, tetracyklinach).
- Nerki – nefrotoksyczność (np. aminoglikozydy, wankomycyna).
- Układ słuchowy i przedsionkowy – ototoksyczność (aminoglikozydy).
- Zaburzenia hematologiczne
- Aplazja szpiku (chloramfenikol),
- Leukopenia lub trombocytopenia (beta-laktamy, sulfonamidy).
- Zaburzenia mikrobioty jelitowej
- Dysbioza i kolonizacja jelita grubego przez bakterie takie jak Clostridioides difficile prowadzące do rzekomobłoniastego zapalenia jelit.
- Zaburzenia wchłaniania, wzdęcia, biegunki, a także wpływ na oś jelitowo-mózgową (m.in. objawy neuropsychiczne).
- Reakcje alergiczne i nadwrażliwości
- Wysypki, pokrzywki, zespoły DRESS, zespół Stevensa-Johnsona.
Długotrwałe stosowanie antybiotyków może być uzasadnione w wybranych stanach klinicznych, ale wiąże się z poważnymi zagrożeniami, w tym narastającą opornością drobnoustrojów, toksycznością leków oraz zaburzeniami mikrobioty. Wymaga ścisłego monitorowania, indywidualizacji terapii oraz stosowania wytycznych opartych na dowodach naukowych.