Obecnie całkowite „wyleczenie” mukowiscydozy poprzez terapię genową — polegającą na trwałym wprowadzeniu prawidłowego genu CFTR do komórek płuc za pomocą wektorów wirusowych — pozostaje celem przyszłościowym, choć koncepcja ta jest teoretycznie możliwa i przedmiotem intensywnych badań.
Mechanizm i potencjał terapii genowej w mukowiscydozie
Mukowiscydoza to choroba monogenowa, wywołana mutacjami w genie CFTR. Terapia genowa miałaby na celu dostarczenie kopii prawidłowego genu CFTR do komórek nabłonka oddechowego, aby umożliwić produkcję funkcjonalnego białka CFTR. Do tego celu najczęściej wykorzystuje się zmodyfikowane wirusy jako wektory, np. adenowirusy lub wirusy AAV (adeno-associated virus). Zaletą takiego podejścia jest jego potencjalna uniwersalność – teoretycznie mogłoby ono działać niezależnie od typu mutacji, w przeciwieństwie do obecnych modulatorów CFTR.
Wyzwania związane z terapią genową w mukowiscydozie
Pomimo wieloletnich badań, istnieje szereg barier, które dotychczas uniemożliwiły skuteczne kliniczne zastosowanie terapii genowej u pacjentów z mukowiscydozą:
- Dostarczenie genu do odpowiednich komórek: Nabłonek dróg oddechowych jest pokryty śluzem i warstwą ochronną, co utrudnia penetrację wektorów wirusowych. Ponadto, wiele komórek nabłonka ulega regularnej odnowie, co oznacza, że efekt terapii może być krótkotrwały.
- Ograniczona efektywność ekspresji: Nawet jeśli wektor dostarczy gen do komórki, jego ekspresja może być zbyt słaba lub nietrwała, aby mieć znaczący wpływ kliniczny.
- Bezpieczeństwo: Wektory wirusowe mogą wywoływać reakcje zapalne i odpowiedź immunologiczną, co może uniemożliwiać powtarzane podanie lub prowadzić do uszkodzeń tkanek.
- Brak trwałej integracji: W przypadku większości terapii genowej nie dochodzi do trwałego wbudowania genu CFTR do genomu komórki, więc efekt jest tymczasowy i może wymagać wielokrotnych podań.
Postępy i badania kliniczne w mukowiscydozie
W przeszłości przeprowadzano badania kliniczne z użyciem wektorów adenowirusowych i AAV, które wykazały jedynie marginalną poprawę funkcji płuc lub były nieskuteczne. Jednak rozwój technologii (np. lipidowe nanonośniki mRNA, edycja genów CRISPR/Cas9) przynosi nowe nadzieje. Trwają próby w kierunku:
- terapii mRNA – czasowego wprowadzenia informacji o prawidłowym białku CFTR (analogicznie do szczepionek mRNA),
- edytowania genów – trwałego naprawienia mutacji CFTR w komórkach pacjenta,
- terapii komórkowej – przeszczepiania zmodyfikowanych komórek nabłonka.
Czy to możliwe w przyszłości?
Z naukowego punktu widzenia – tak, trwałe „wyleczenie” mukowiscydozy poprzez terapię genową jest potencjalnie możliwe. Jednak obecnie pozostaje to poza zasięgiem rutynowej praktyki klinicznej. Aktualne leczenie opiera się na modulatorach CFTR (np. Kaftrio), które znacząco poprawiają funkcję uszkodzonego białka, ale nie leczą przyczyny genetycznej.
Obecnie nie istnieje skuteczna klinicznie terapia genowa dla chorych na mukowiscydozę. Terapia z użyciem wektorów wirusowych ma potencjał, ale musi przezwyciężyć liczne bariery biologiczne, techniczne i bezpieczeństwa. Trwają jednak intensywne prace badawcze w tym zakresie, a w przyszłości możliwe będzie trwałe leczenie, a nawet wyleczenie mukowiscydozy u części pacjentów.