Tak, jest to możliwe, choć zdarza się to rzadko. Mimo że test potowy jest „złotym standardem” w diagnostyce, istnieją sytuacje kliniczne, w których pacjent ma mukowiscydozę pomimo prawidłowego lub niejednoznacznego wyniku tego badania.
Jest to złożony problem, a jego zrozumienie wymaga wyjaśnienia kilku kluczowych kwestii.
Główne przyczyny takiej sytuacji
- Nietypowe i łagodne mutacje genu CFTR: Zidentyfikowano ponad 2000 mutacji genu odpowiedzialnego za mukowiscydozę. Większość z nich (tzw. mutacje „ciężkie”, jak najczęstsza F508del) powoduje głęboki defekt białka CFTR i skutkuje jednoznacznie wysokim stężeniem chlorków w pocie. Istnieją jednak mutacje „łagodne”, które pozwalają na częściowe zachowanie funkcji białka. U pacjentów z takimi mutacjami stężenie chlorków w pocie może być prawidłowe lub znajdować się w tzw. „szarej strefie”.
- Atypowe postacie mukowiscydozy: Nie każdy chory ma pełnoobjawową, klasyczną postać choroby. Istnieją tzw. postacie nietypowe (atypowe), które mogą objawiać się dysfunkcją tylko jednego narządu lub układu (np. nawracające zapalenie trzustki, niedrożność nasieniowodów u mężczyzn, przewlekła choroba zatok). W takich przypadkach wyniki testu potowego często są prawidłowe lub graniczne.
- Błędy techniczne: Choć rzadko, przyczyną fałszywie ujemnego wyniku może być błąd na etapie wykonania badania (np. zebranie zbyt małej ilości potu, nieprawidłowa stymulacja). Dlatego w przypadku wątpliwości badanie zawsze należy powtórzyć w doświadczonym ośrodku.
Co to jest „niejednoznaczny” wynik testu potowego?
Wyniki testu potowego dzieli się na trzy kategorie:
- Wynik prawidłowy (ujemny): Stężenie chlorków poniżej 30 mmol/l. Wyklucza mukowiscydozę u większości pacjentów.
- Wynik niejednoznaczny (graniczny): Stężenie chlorków w przedziale 30–59 mmol/l. Taki wynik nie potwierdza ani nie wyklucza choroby i wymaga pilnej, dalszej diagnostyki.
- Wynik nieprawidłowy (dodatni): Stężenie chlorków ≥ 60 mmol/l. Potwierdza diagnozę.
To właśnie w grupie pacjentów z wynikiem niejednoznacznym oraz u osób z silnymi objawami klinicznymi i prawidłowym wynikiem testu, poszukuje się innych potwierdzeń diagnozy.
Schorzenia CFTR-zależne (CFTR-Related Disorder)
Dla pacjentów z objawami klinicznymi, ale z niejednoznacznym lub prawidłowym testem potowym, wprowadzono pojęcie choroby CFTR-zależnej (CFTR-RD). Oznacza to, że objawy pacjenta są spowodowane dysfunkcją białka CFTR, ale nie spełniają one pełnych kryteriów diagnostycznych dla klasycznej mukowiscydozy.
Jakie są dalsze kroki diagnostyczne?
Jeśli obraz kliniczny (objawy ze strony układu oddechowego, pokarmowego, niepłodność) silnie sugeruje mukowiscydozę, a wynik testu potowego jest prawidłowy lub graniczny, absolutnie nie należy kończyć diagnostyki. Kolejne kroki obejmują:
- Powtórzenie testu potowego: Zawsze w certyfikowanym, doświadczonym ośrodku (przykładowo takim jak Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Rabce-Zdroju).
- Pełne badanie genetyczne: To kluczowy krok. Wykonuje się analizę całego genu CFTR metodą sekwencjonowania (NGS), aby poszukać rzadkich i łagodnych mutacji, które mogły zostać pominięte w podstawowych testach.
- Dodatkowe testy funkcjonalne: W ośrodkach wysokospecjalistycznych można wykonać inne badania oceniające funkcję kanału chlorkowego, takie jak pomiar przeznabłonkowej różnicy potencjałów w błonie śluzowej nosa (NPD).
Prawidłowy wynik testu potowego czyni klasyczną mukowiscydozę bardzo mało prawdopodobną, ale jej nie wyklucza. W diagnostyce zawsze najważniejszy jest obraz kliniczny prezentowany przez pacjenta. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości kluczowe jest skierowanie pacjenta do specjalistycznego ośrodka leczenia mukowiscydozy w celu przeprowadzenia pogłębionej diagnostyki genetycznej.