Obecny stan leczenia mukowiscydozy
Mukowiscydoza (CF) jest ciężką, przewlekłą chorobą genetyczną, której przyczyną są mutacje w genie CFTR prowadzące do dysfunkcji białka pełniącego rolę kanału jonowego w błonach komórek nabłonkowych. Do dziś nie opracowano terapii, która umożliwiałaby całkowite wyleczenie mukowiscydozy, jednak możliwości leczenia znacznie się poszerzyły dzięki postępom w farmakoterapii, w szczególności wprowadzeniu leków przyczynowych – modulatorów CFTR, takich jak iwakaftor, lumakaftor, tezakaftor, elexakaftor (np. terapia potrójna: Kaftrio/Trikafta)FAQ o mukowiscydozie.
Modulatory te działają na poziomie molekularnym, poprawiając funkcjonowanie zmutowanego białka CFTR, co prowadzi do złagodzenia objawów i poprawy jakości życia, zwłaszcza w zakresie funkcji oddechowej i stanu odżywienia. U niektórych pacjentów obserwuje się spektakularne efekty terapeutyczne, które zbliżają stan zdrowia do poziomu osób bez mukowiscydozy. Jednak nawet u pacjentów dobrze odpowiadających na leczenie, choroba nie zostaje całkowicie usunięta – mówimy raczej o poprawie funkcji białka, a nie o jego pełnym przywróceniu do normy.
Terapie przyszłości – czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
W kontekście całkowitego wyleczenia mukowiscydozy największe nadzieje budzi rozwój terapii genowych oraz technologii opartych na RNA. Wśród nich wyróżnia się:
- terapie genowe, które dążą do wprowadzenia do komórek prawidłowej kopii genu CFTR za pomocą wektorów wirusowych lub nowszych technologii, takich jak nanopartykulacja,
- edytowanie genów z wykorzystaniem techniki CRISPR-Cas9, której celem jest naprawa wadliwej sekwencji DNA bezpośrednio w genomie pacjenta,
- terapie mRNA, dostarczające komórkom instrukcje do produkcji funkcjonalnego białka CFTR,
- terapie komórkowe, obejmujące np. transplantacje komórek macierzystych zdolnych do produkcji zdrowego CFTR.
Wszystkie te podejścia są obecnie w fazie eksperymentalnej – część z nich w badaniach przedklinicznych, inne w wczesnych fazach badań klinicznych. Chociaż osiągnięto pewne sukcesy w modelach zwierzęcych oraz w testach in vitro, wiele przeszkód pozostaje do pokonania – np. skuteczne i bezpieczne dostarczenie materiału genetycznego do właściwych komórek nabłonkowych w płucach oraz utrzymanie długoterminowej ekspresji prawidłowego białka.
Perspektywy
Nie można dziś jednoznacznie powiedzieć, kiedy mukowiscydoza stanie się chorobą całkowicie wyleczalną, ale perspektywy są bardziej obiecujące niż kiedykolwiek wcześniej. Najnowsze leki modulujące CFTR diametralnie zmieniły jakość życia i rokowania pacjentów, wydłużając długość życia i zmniejszając potrzebę hospitalizacji. Teraz celem nauki jest przesunięcie granicy jeszcze dalej – ku rzeczywistemu wyleczeniu poprzez terapie genetyczne i molekularne, które usuną przyczynę choroby, a nie tylko jej skutki.