Tak, na świecie trwają intensywne prace nad terapią genową wykorzystującą technologię CRISPR w leczeniu mukowiscydozy, w tym nad bezpośrednią naprawą mutacji w genie CFTR.
Terapia genowa CRISPR – stan badań w mukowiscydozie
Technologia CRISPR/Cas9 to narzędzie do precyzyjnej edycji genomu, które daje nadzieję na trwałe leczenie chorób genetycznych, w tym mukowiscydozy. W przypadku CF, głównym celem jest przywrócenie prawidłowej funkcji białka CFTR poprzez:
- bezpośrednią naprawę mutacji w genie CFTR, np. F508del lub W1282X,
- wprowadzenie prawidłowego genu CFTR do komórek nabłonka dróg oddechowych,
- poprawę ekspresji zmutowanego genu za pomocą strategii opartych na edycji promotora lub regulatorów transkrypcyjnych.
Pionierskie prace prowadzone są w takich ośrodkach jak Broad Institute, Harvard University, University of Iowa oraz w firmach biotechnologicznych takich jak Editas Medicine, Beam Therapeutics czy Intellia Therapeutics.
Przykłady podejść terapeutycznych w mukowiscydozie
- Eksperymenty in vitro i ex vivo: prowadzone są próby edytowania komórek nabłonkowych pacjentów z CF poza organizmem, a następnie ich ponownego przeszczepienia. Pozwala to na precyzyjne kontrolowanie skutków i bezpieczeństwa modyfikacji.
- Systemy dostarczania CRISPR do płuc: trwają prace nad technologią umożliwiającą bezpieczne i skuteczne wprowadzenie kompleksu CRISPR do komórek nabłonka oddechowego za pomocą:
- wektorów wirusowych (np. AAV),
- nanocząsteczek lipidowych (LNPs),
- aerozoli do inhalacji.
- Strategie ukierunkowane na konkretne mutacje: niektóre zespoły badawcze koncentrują się na mutacjach „nienaprawialnych” za pomocą klasycznych modulatorów CFTR (np. W1282X – mutacja nonsensowna). Terapie CRISPR mają tu ogromny potencjał, gdyż umożliwiają usunięcie lub wymianę całego uszkodzonego odcinka genu.
Status badań klinicznych w mukowiscydozie
Choć obecnie nie ma jeszcze zatwierdzonej terapii CRISPR dla mukowiscydozy w rutynowym zastosowaniu klinicznym, niektóre programy badawcze znajdują się na etapie przedklinicznym i wczesnych badań klinicznych (fazie I). Szczególnie intensywne prace prowadzone są w USA i Europie.
Zgodnie z informacjami z portalu OddechZycia.pl oraz z publikacji naukowych, potencjalne terapie CRISPR mogą być dostępne dla wybranych pacjentów z CF w ciągu kilku-kilkunastu najbliższych lat, pod warunkiem udanego zakończenia badań bezpieczeństwa i skuteczności.
Terapia genowa CRISPR dla chorych na mukowiscydozę to jedna z najbardziej obiecujących dróg rozwoju leczenia przyczynowego tej choroby, w szczególności dla osób z rzadkimi lub trudnymi do leczenia mutacjami. Chociaż jeszcze nie jest dostępna w praktyce klinicznej, badania nad jej zastosowaniem postępują dynamicznie, a pierwsze próby na ludziach spodziewane są w najbliższej przyszłości.