Nosicielstwo mutacji genu CFTR – czyli bycie tzw. heterozygotą – oznacza, że dana osoba posiada jedną zmutowaną i jedną prawidłową kopię genu CFTR. Przez wiele lat uważano, że nosiciele są całkowicie zdrowi, jednak obecne dane naukowe oraz obserwacje kliniczne sugerują, że nosicielstwo może w niektórych sytuacjach wpływać na zdrowie nosiciela. Wpływ ten nie oznacza pełnoobjawowej mukowiscydozy, ale może wiązać się z tzw. zaburzeniami zależnymi od genu CFTR (CFTR-related disorders).
Jakie objawy zdrowotne mogą występować u nosicieli mutacji CFTR?
U części nosicieli mutacji genu CFTR mogą występować łagodne, niespecyficzne objawy wynikające z częściowego niedoboru funkcjonalnego białka CFTR. Wśród nich najczęściej wymieniane są:
- Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych oraz nawracające infekcje górnych dróg oddechowych.
- Zapalenia trzustki (pancreatitis) idiopatyczne, często nawracające, szczególnie u osób bez innych typowych czynników ryzyka.
- Niepłodność męska, związana z wrodzonym brakiem lub niedrożnością nasieniowodów (CBAVD – congenital bilateral absence of vas deferens). CBAVD to najczęstszy objaw choroby CFTR-zależnej u nosicieli płci męskiej.
- Problemy z przewodami żółciowymi lub łagodne zmiany w funkcji wątroby.
- Zwiększona podatność na niektóre infekcje płucne, w tym nietypowe mikobakterie (np. Mycobacterium avium complex).
- Zespół zatokowo-płucny (sinopulmonary syndrome) – objawy ze strony zatok i układu oddechowego u osób bez mukowiscydozy, ale z wykrytą mutacją CFTR.
Mechanizm działania
Mutacja w jednym allelu genu CFTR może obniżać aktywność kanału chlorkowego nawet o 50%. Choć to zwykle nie wystarcza do rozwoju mukowiscydozy, to w określonych warunkach – np. przewlekłym stanie zapalnym, współistniejących infekcjach, ekspozycji na szkodliwe czynniki środowiskowe – może prowadzić do pojawienia się niektórych objawów.
Czy wszyscy nosiciele mają objawy?
Nie. Większość nosicieli nie odczuwa żadnych dolegliwości przez całe życie. Jednak u niewielkiego odsetka osób nosicielstwo może prowadzić do wspomnianych powyżej problemów zdrowotnych, zwłaszcza gdy mutacja jest szczególnie poważna (np. F508del, G542X) lub współistnieje z innymi czynnikami genetycznymi i środowiskowymi.
Znaczenie badań
W przypadku wystąpienia objawów ze strony układu oddechowego, trzustki, przewodów żółciowych czy problemów z płodnością u osoby będącej nosicielem mutacji CFTR, warto rozważyć wykonanie pogłębionej diagnostyki: testu potowego, analizy rozszerzonego panelu mutacji CFTR, testów funkcjonalnych (np. pomiaru potencjałów przeznabłonkowych), a w niektórych przypadkach także diagnostyki molekularnej partnera lub członków rodziny.
Nosicielstwo mutacji CFTR nie jest równoznaczne z chorobą, ale nie jest też całkowicie „obojętne” zdrowotnie. U części nosicieli może prowadzić do występowania objawów tzw. zaburzeń zależnych od genu CFTR. Obserwacja kliniczna i świadomość potencjalnych symptomów są ważne dla odpowiedniego postępowania diagnostycznego i ewentualnej terapii.