Przeszczep szpiku – próby terapeutyczne i aktualne stanowisko nauki
Mukowiscydoza (CF) to choroba monogenowa wywołana mutacjami w genie CFTR, który koduje kanał chlorkowy obecny przede wszystkim w nabłonku oddechowym, trzustkowym, jelitowym i innych nabłonkach gruczołowych. Ze względu na charakter tej choroby – defekt kanału błonowego – terapia komórkowa lub przeszczep szpiku nie są naturalnie oczywistymi rozwiązaniami, ponieważ komórki szpiku nie wytwarzają CFTR w odpowiednich tkankach. Jednak mimo to prowadzono eksperymenty z zakresu przeszczepiania komórek, które zasługują na uwagę.
W przeszłości podejmowano próby przeszczepu komórek hematopoetycznych (szpiku) u zwierząt chorych na mukowiscydozę – w tym myszy z modelami knockout genu CFTR. Celem było sprawdzenie, czy komórki układu odpornościowego z prawidłowym CFTR mogą poprawić przebieg zapalenia i infekcji w płucach. Niektóre eksperymenty wykazały częściowy, niewielki efekt terapeutyczny, ale nie był on wystarczający, by uznać przeszczep szpiku za rozwiązanie leczące przyczynę choroby.
Dodatkowo, ponieważ CFTR występuje głównie w komórkach nabłonkowych, a nie w komórkach krwi, przeszczep szpiku nie prowadzi do trwałej i pełnej ekspresji CFTR w układzie oddechowym czy pokarmowym. Tym samym, nie można go traktować jako terapii przyczynowej dla mukowiscydozy.
Terapie komórkowe – perspektywy przyszłości
Obecnie badacze skupiają się na innych formach terapii komórkowych, które mogłyby bezpośrednio modyfikować nabłonek oddechowy lub gruczołowy. Rozważa się następujące podejścia:
- Terapia z użyciem komórek macierzystych (np. komórek nabłonkowych pochodzenia pluripotentnego): trwają badania nad tym, czy możliwe byłoby różnicowanie komórek i ich implantacja do dróg oddechowych chorego w celu zastąpienia uszkodzonych komórek nabłonka z mutacjami CFTR. Jednakże barierą pozostaje brak skutecznych i bezpiecznych metod wprowadzenia komórek do odpowiednich tkanek oraz kontrola ich integracji i działania.
- Terapie genetyczne i modyfikowane komórki: bardziej obiecujące są strategie edycji genów (np. CRISPR/Cas9), które mogłyby być wykorzystane do „naprawy” komórek nabłonkowych chorego ex vivo (poza organizmem) i ich przeszczepienia z powrotem do organizmu. W tym kontekście, komórki mogłyby być również modyfikowane komórkowo, ale to wciąż technologia w fazie badań przedklinicznych.
- Egzosomy i terapie z wykorzystaniem pęcherzyków pozakomórkowych: badania nad wykorzystaniem egzosomów – pęcherzyków uwalnianych przez komórki – są nowym kierunkiem w terapii chorób przewlekłych, również CF. Egzosomy zawierające CFTR lub jego mRNA mogłyby teoretycznie zostać dostarczone do nabłonka, ale to wciąż bardzo wczesny etap badań.
Przeszczep szpiku nie jest obecnie uznawany za skuteczne ani rekomendowane leczenie mukowiscydozy. Badania eksperymentalne w tej dziedzinie wykazały ograniczoną skuteczność. Terapie komórkowe pozostają bardzo obiecującym, lecz jeszcze niedojrzałym kierunkiem rozwoju. Obecnie największe nadzieje pokładane są w terapii genowej i modulatorach CFTR, które działają przyczynowo w zależności od rodzaju mutacji. Terapie komórkowe i genetyczne mogą w przyszłości rozszerzyć paletę dostępnych metod leczenia, szczególnie dla pacjentów z rzadkimi mutacjami, dla których nie działają obecne leki.