Tak, trwają intensywne prace nad nowymi lekami dla chorych z rzadkimi mutacjami genu CFTR, dla których obecnie dostępne modulatory (takie jak Kaftrio/Trikafta, Symkevi, Orkambi, Kalydeco) nie działają lub nie są wystarczająco skuteczne.
Nowe kierunki badań nad terapiami dla rzadkich mutacji CFTR
Dla pacjentów z tzw. mutacjami nieskładanymi (nonsense mutations), mutacjami typu insercji, delecji, zmian ramki odczytu oraz mutacjami o nieznanym znaczeniu patogennym (VUS), prowadzone są zaawansowane badania nad alternatywnymi strategiami leczenia. Wśród nich wymienić można:
- Terapie ukierunkowane na translację mRNA z pominięciem kodonów STOP (read-through agents):
Leki takie jak ataluren były badane jako możliwe rozwiązanie dla mutacji nonsensownych (np. G542X), które powodują przedwczesne zakończenie syntezy białka CFTR. Choć wcześniejsze próby nie przyniosły zatwierdzenia przez EMA czy FDA, badania nad tą strategią nadal są kontynuowane z zastosowaniem nowych związków. - Terapie RNA, w tym terapie mRNA i ASO (antisense oligonucleotides):
Nowe terapie, takie jak mRNA kodujące funkcjonalne białko CFTR, są obecnie na etapie wczesnych badań klinicznych. Podejścia te omijają problem mutacji w DNA pacjenta, dostarczając do komórek gotową instrukcję do produkcji białka. - Terapie genowe (gene editing i gene addition):
Z użyciem technologii CRISPR-Cas oraz wektorów wirusowych (np. AAV) prowadzone są badania nad trwałym naprawieniem mutacji CFTR w komórkach nabłonka dróg oddechowych. To podejście ma szansę objąć również mutacje rzadkie, ale wymaga jeszcze lat pracy, by stać się terapią kliniczną. - Nowe klasy modulatorów CFTR:
Obecnie badane są cząsteczki będące „supermodulatorami” lub cząsteczki nowej klasy, które mogłyby aktywować CFTR o bardzo niskiej funkcjonalności lub działać niezależnie od typu mutacji (tzw. nongenotypowe podejście). Firmy biotechnologiczne pracują nad związkami o szerokim spektrum działania na CFTR w różnych konfiguracjach strukturalnych. - Terapie z wykorzystaniem komórek macierzystych lub regeneracyjnych:
Jest to jeszcze bardzo wczesny etap rozwoju, ale potencjalnie umożliwia zastąpienie uszkodzonego nabłonka dróg oddechowych komórkami z funkcjonalnym CFTR.
Dostęp do badań klinicznych w Polsce
W Polsce również istnieją możliwości udziału w międzynarodowych badaniach klinicznych nowych terapii. Ośrodki referencyjne, zwłaszcza te w Rabce-Zdroju, Warszawie (Dziekanów Leśny), Gdańsku i Poznaniu, regularnie uczestniczą w międzynarodowych protokołach badań sponsorowanych przez firmy takie jak Vertex, Sanofi, SpliSense, Eloxx, ReCode i inne. Zapytaj swojego lekarza o udział w badaniach klinicznych.
Chociaż obecne modulatory CFTR są skuteczne tylko dla części pacjentów z określonymi mutacjami (głównie F508del i jej kombinacjami), postęp w biologii molekularnej, terapii RNA i genetyce daje nadzieję również chorym z rzadkimi lub niereagującymi mutacjami. Terapie personalizowane, obejmujące także leki dopasowane do unikalnych mutacji danego pacjenta, stają się coraz bardziej realne.
Jeśli jesteś zainteresowany informacjami o badaniach klinicznych w Polsce, warto skontaktować się z Fundacją Oddech Życia lub ośrodkiem referencyjnym (ośrodkiem CF).