Tak, w mukowiscydozie zaleca się ograniczenie spożycia cukrów prostych, zwłaszcza w kontekście prewencji i leczenia cukrzycy związanej z mukowiscydozą (CFRD – cystic fibrosis-related diabetes), a nie bezpośrednio po to, by „odciążać trzustkę”. Podejście to wynika z kilku ważnych mechanizmów patofizjologicznych, które warto szczegółowo wyjaśnić.
Patogeneza cukrzycy związanej z mukowiscydozą (CFRD)
Cukrzyca związana z mukowiscydozą to najczęstsze powikłanie endokrynologiczne tej choroby. U podstaw jej rozwoju leży przede wszystkim postępujące uszkodzenie miąższu trzustki przez przewlekły stan zapalny i zwłóknienie, które wpływa zarówno na funkcję zewnątrzwydzielniczą (niedobór enzymów trawiennych), jak i wewnątrzwydzielniczą (zaburzone wydzielanie insuliny).
Z czasem dochodzi do:
- redukcji liczby komórek β wysp trzustkowych i spadku wydzielania insuliny,
- oporności na insulinę związanej z przewlekłym stanem zapalnym, zakażeniami, leczeniem sterydami i stresem oksydacyjnym,
- zaburzeń metabolizmu glukozy, które najpierw manifestują się jako nietolerancja glukozy, a potem pełnoobjawowa CFRD.
Rola cukrów prostych w przebiegu CF i CFRD
Cukry proste (glukoza, fruktoza, sacharoza) szybko podnoszą poziom glukozy we krwi i prowadzą do ostrej hiperglikemii. W przypadku osób z CF i osłabioną zdolnością do produkcji insuliny, taka glikemia poposiłkowa może trwać dłużej, prowadząc do przewlekłego przeciążenia glukozowego organizmu. Dlatego:
- u osób z zaburzoną tolerancją glukozy lub CFRD zaleca się unikanie lub znaczne ograniczenie spożycia cukrów prostych;
- zaleca się wybieranie produktów o niskim indeksie glikemicznym, takich jak pełnoziarniste pieczywo, kasze, brązowy ryż, warzywa;
- preferowane są węglowodany złożone, które zapewniają stabilniejsze stężenie glukozy we krwi i lepszą kontrolę glikemii;
- należy unikać napojów słodzonych cukrem, słodyczy, miodu i dżemów – chyba że używane są celowo w leczeniu hipoglikemii.
Czy ograniczenie cukrów prostych chroni trzustkę?
U pacjentów z mukowiscydozą trzustka jest już uszkodzona na skutek choroby podstawowej. Nie istnieją dowody, że sama dieta może „odciążyć” trzustkę w kontekście poprawy jej funkcji hormonalnej. Natomiast ograniczenie cukrów prostych nie spowalnia niszczenia trzustki, ale może ograniczyć wahania glikemii i poprawić ogólną kontrolę metaboliczną, co przekłada się na lepsze wyniki leczenia.
Wskazówki dietetyczne dla chorych na CF z ryzykiem lub z rozpoznaną CFRD
- Dieta powinna być wysokoenergetyczna i bogata w białko, aby przeciwdziałać niedożywieniu.
- Nie eliminujemy węglowodanów, ale wybieramy produkty pełnowartościowe z niskim IG.
- Posiłki powinny być regularne, dobrze zbilansowane, najlepiej z dodatkiem tłuszczu i białka (co spowalnia wchłanianie glukozy).
- U pacjentów z już rozpoznaną CFRD konieczne jest prowadzenie dzienniczka glikemii i indywidualna edukacja diabetologiczna.
Ograniczenie cukrów prostych u osób chorych na mukowiscydozę ma głównie znaczenie w prewencji i kontroli cukrzycy związanej z CF, nie zaś jako sposób na “odciążenie trzustki”. Dieta powinna być ukierunkowana na utrzymanie wysokiej podaży energii, ale w formie dobrze tolerowanej metabolicznie – z ograniczeniem cukrów prostych, a zwiększeniem udziału tłuszczów i białek oraz węglowodanów złożonych.