Przebieg mukowiscydozy, mimo że choroba ta wynika z tej samej przyczyny genetycznej – mutacji w genie CFTR – może być skrajnie różny u poszczególnych pacjentów. Różnice te obejmują zarówno wiek rozpoznania choroby, dominujące objawy, jak i długość życia oraz jakość funkcjonowania. Wynika to z kilku kluczowych czynników:
Rodzaj mutacji w genie CFTR
Mukowiscydoza jest chorobą jednogenową, ale mutacji w genie CFTR opisano ponad 2000. Różnią się one istotnie pod względem wpływu na funkcję białka CFTR – kanału jonowego odpowiedzialnego za transport chlorków i wodorowęglanów. Wyróżnia się sześć klas mutacji, z których klasy I-III prowadzą do najcięższych defektów funkcji białka, natomiast mutacje klas IV-VI są związane z częściowo zachowaną aktywnością CFTR, co przekłada się na łagodniejszy przebieg choroby.
Dla przykładu, pacjenci z homozygotyczną mutacją F508del (najczęstszą i ciężką mutacją klasy II) mają zwykle klasyczny, ciężki fenotyp choroby z objawami oddechowymi i niewydolnością trzustki. Z kolei osoby z mutacjami R117H czy A455E mogą mieć długo łagodny przebieg choroby, z późnym początkiem objawów, a czasem wykrywaną przypadkowo niepłodnością u mężczyzn.
Geny modyfikujące i inne czynniki genetyczne
Poza mutacjami CFTR, istnieją również tzw. geny modyfikatory, które wpływają na fenotyp choroby. Mogą one regulować odpowiedź zapalną, mechanizmy oczyszczania śluzowo-rzęskowego, odporność na zakażenia czy funkcję innych transporterów jonów. Ich działanie może wzmacniać lub osłabiać objawy mukowiscydozy, niezależnie od mutacji CFTR.
Wpływ środowiska i stylu życia
Do czynników środowiskowych wpływających na przebieg mukowiscydozy należą m.in.:
- poziom opieki medycznej i dostęp do ośrodków specjalistycznych,
- jakość fizjoterapii oddechowej i regularność jej wykonywania,
- stosowanie się do zaleceń lekarskich (compliance),
- dostępność i stosowanie leków przyczynowych (modulatorów CFTR),
- stan odżywienia,
- obecność i jakość wsparcia psychologicznego i socjalnego.
Niezwykle istotny jest również poziom higieny i strategii zapobiegania zakażeniom krzyżowym, szczególnie wśród dzieci i młodzieży.
Wczesność diagnozy i wdrożenia leczenia
Wprowadzenie przesiewu noworodkowego oraz szybka diagnoza CF umożliwia wdrożenie intensywnego leczenia zanim dojdzie do nieodwracalnych zmian w płucach i przewodzie pokarmowym. To jeden z czynników, które znacząco poprawiają rokowania i spowalniają progresję choroby.
Skład mikrobioty, zakażenia i odporność
Niektóre osoby szybciej ulegają kolonizacji przez bakterie patogenne (np. Pseudomonas aeruginosa, Burkholderia cepacia), co prowadzi do częstszych zaostrzeń i szybszego pogorszenia funkcji płuc. Inne z kolei przez wiele lat pozostają wolne od groźnych patogenów i mają mniej powikłań.
Nie istnieje „jedna mukowiscydoza” – u każdego pacjenta choroba ma indywidualny charakter. Mimo tej samej diagnozy genetycznej, przebieg zależy od typu mutacji CFTR, obecności innych czynników genetycznych, środowiskowych, jakości leczenia oraz zaangażowania pacjenta i jego rodziny. Dlatego właśnie współczesna medycyna dąży do podejścia spersonalizowanego w leczeniu CF – dobierając terapię nie tylko do mutacji, ale i do konkretnego fenotypu oraz potrzeb chorego.