Zaostrzenia choroby oskrzelowo-płucnej u pacjentów z mukowiscydozą (CF) są istotnym problemem klinicznym, ponieważ przyczyniają się do przyspieszenia spadku funkcji płuc, pogorszenia jakości życia oraz skrócenia przeżycia. Częstość ich występowania oraz nasilenie mogą się znacznie różnić w zależności od wielu czynników, a pojawienie się terapii przyczynowych (modulatorów CFTR) w ostatnich latach zasadniczo zmieniło ten obraz.
Częstość zaostrzeń w przebiegu klasycznej mukowiscydozy
U pacjentów bez dostępu do terapii przyczynowych lub z genotypem niekwalifikującym się do modulatorów, zaostrzenia występują często – zazwyczaj od kilku do nawet kilkunastu razy w roku. Zaostrzenie definiuje się jako nagłe pogorszenie stanu klinicznego, najczęściej manifestujące się nasileniem kaszlu, duszności, spadkiem masy ciała, pogorszeniem wyników spirometrii (np. FEV1) oraz zmianą cech wydzieliny oskrzelowej (kolor, ilość, zapach), a także wzrostem stężenia markerów stanu zapalnego.
U dzieci zaostrzenia mogą być mniej typowe – np. utrata apetytu czy przyrostu masy ciała – i mogą występować rzadziej niż u nastolatków i dorosłych. Z kolei u pacjentów z przewlekłą kolonizacją dróg oddechowych przez Pseudomonas aeruginosa, Burkholderia cepacia complex lub inne patogeny wysoko wirulentne, zaostrzenia są częstsze, cięższe i wymagają częściej hospitalizacji oraz dożylnej antybiotykoterapii.
Czynniki wpływające na częstość zaostrzeń
Na częstotliwość zaostrzeń wpływa szereg czynników:
- Genotyp CFTR i fenotyp kliniczny (np. niewydolność trzustki, rozstrzenie oskrzeli)
- Wiek pacjenta i historia kolonizacji patogenami (szczególnie P. aeruginosa, MRSA, Aspergillus)
- Stan odżywienia i poziom witamin rozpuszczalnych w tłuszczach
- Systematyczność fizjoterapii oddechowej i inhalacji
- Dostęp do opieki specjalistycznej i wsparcia zespołu wielodyscyplinarnego
- Palenie tytoniu w otoczeniu pacjenta, jakość powietrza, kontakt ze szkołą/przedszkolem, inne choroby współistniejące
- Zastosowanie leczenia przewlekłego, np. dornaza alfa, sól hipertoniczna, azytromycyna
Zmiana sytuacji klinicznej w erze modulatorów CFTR
Wprowadzenie modulatorów CFTR – zwłaszcza leków trójskładnikowych (np. Kaftrio/Trikafta: elexakaftor/tezakaftor/ivakaftor) – stanowiło przełom w leczeniu mukowiscydozy. U pacjentów, którzy mogą przyjmować modulator zgodny z ich genotypem (np. F508del homozygotyczni lub heterozygotyczni z wybranymi mutacjami), obserwuje się istotny spadek liczby zaostrzeń – nawet o 60–80%.
Dzięki poprawie funkcji kanału CFTR dochodzi do skuteczniejszego nawodnienia i oczyszczania dróg oddechowych, zmniejszenia gęstości śluzu, poprawy klirensu śluzowo-rzęskowego oraz zmniejszenia obciążenia mikrobiologicznego. Wielu pacjentów notuje wielomiesięczne, a nawet wieloletnie przerwy bez konieczności hospitalizacji, antybiotykoterapii dożylnej czy poważnych zaostrzeń. Co więcej, w grupie pacjentów na modulatorach spada również liczba infekcji wirusowych i bakteryjnych oraz potrzeba fizjoterapii.
U niektórych chorych udało się zredukować częstotliwość codziennych inhalacji, fizjoterapii czy liczbę leków, co pozytywnie wpływa na jakość życia. Trzeba jednak pamiętać, że modulatory nie leczą zakażeń przewlekłych i nie usuwają istniejących rozstrzeni – dlatego pacjenci z długoletnim przebiegiem choroby nadal mogą doświadczać epizodów zaostrzeń, choć zazwyczaj rzadszych i łagodniejszych.
Zaostrzenia mukowiscydozy to kluczowy aspekt tej choroby, odpowiadający za jej progresję i pogorszenie jakości życia. Ich częstość zależy od wielu czynników – genetycznych, środowiskowych, klinicznych i organizacyjnych. W erze modulatorów CFTR dochodzi do radykalnego zmniejszenia liczby zaostrzeń u większości pacjentów, co daje nadzieję na dłuższe, zdrowsze życie oraz większą niezależność.