Prawidłowe działanie enzymów trzustkowych (czyli skuteczność terapii enzymatycznej – PERT, pancreatic enzyme replacement therapy) można ocenić głównie na podstawie objawów klinicznych, wyglądu stolców i tempa przybierania masy ciała. Poniżej szczegółowo omawiam, na co należy zwrócić uwagę:
- Konsystencja i wygląd stolców
Prawidłowe działanie enzymów powinno normalizować trawienie tłuszczów i białek, a tym samym przywrócić fizjologiczną konsystencję i barwę stolca.
Pożądane cechy stolca:
- uformowany, półmiękki (typ 3–4 w skali Bristolskiej),
- kolor brązowy (bez szarości, bieli ani żółtawych tonów),
- brak obecności tłuszczu (stolec nie jest tłusty, nie unosi się na wodzie),
- nieprzesadnie obfity,
- nie powoduje przykrego, cuchnącego zapachu.
Objawy świadczące o niedoborze enzymów:
- stolec tłuszczowy (biegunka tłuszczowa, steatorrhea): jasny, błyszczący, tłusty, często unoszący się na wodzie, trudny do spłukania,
- zwiększona liczba wypróżnień dziennie (>2–3 u dorosłych, >3–4 u dzieci),
- wodnista biegunka,
- wzdęcia i ból brzucha po posiłkach,
- pieniste stolce (wskazujące na fermentację niewchłoniętych składników).
- Masa ciała i stan odżywienia
Dobrze dobrana i skuteczna dawka enzymów powinna:
- umożliwić utrzymanie lub przyrost masy ciała,
- wspierać prawidłowy rozwój wzrostowo-wagowy u dzieci i młodzieży,
- stabilizować wskaźniki odżywienia, takie jak:
- BMI (dla dorosłych),
- siatki centylowe (dla dzieci),
- poziomy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K),
- poziom albumin i prealbumin w badaniach biochemicznych.
Niepokojące sygnały:
- spadek masy ciała mimo apetytu i spożywania kalorii,
- niedożywienie (zanik tkanki tłuszczowej, utrata masy mięśniowej),
- brak przyrostów masy ciała u dzieci, zatrzymanie wzrostu.
- Inne objawy wspierające ocenę
- Zmniejszenie wzdęć i gazów po posiłkach – przy dobrze działających enzymach powinny być rzadkie i mniej uciążliwe.
- Lepsza tolerancja tłuszczów w diecie – możliwość spożywania produktów bogatszych w tłuszcze bez natychmiastowych objawów niepożądanych.
- Lepsze samopoczucie i poprawa jakości życia – mniejszy dyskomfort po jedzeniu.
- Badania dodatkowe (opcjonalne)
W szczególnych przypadkach lekarz może zlecić:
- oznaczenie zawartości tłuszczu w kale (72-godzinna zbiórka),
- test elastazy w kale – do oceny wydolności trzustki, ale nie bezpośrednio skuteczności enzymów,
- monitorowanie poziomów witamin A, D, E, K – długofalowa ocena wchłaniania.
Podsumowanie
Enzymy działają prawidłowo, gdy:
- stolec jest normalny (nie tłusty, nie cuchnący, nie wodnisty),
- pacjent nie odczuwa bólu brzucha ani wzdęć po posiłkach,
- masa ciała jest stabilna lub rośnie (u dzieci: zgodnie z siatkami centylowymi),
- nie występują objawy niedoboru witamin czy niedożywienia.
Brak poprawy mimo stosowania enzymów może świadczyć o:
- niedostatecznej dawce enzymów,
- złym czasie ich przyjmowania (np. po posiłku zamiast przed),
- braku zgodności z posiłkami zawierającymi tłuszcze,
- oporności na preparaty z powodu kwaśnego pH żołądka (potrzeba dodania IPP),
- współistniejących chorobach jelit (np. SIBO, celiakia, nietolerancje).