Utrzymanie prawidłowej masy ciała u osoby chorej na mukowiscydozę (CF) to jedno z kluczowych wyzwań w leczeniu tej choroby i ma bezpośredni wpływ na rokowanie, jakość życia oraz odporność na infekcje. Wynika to z wieloczynnikowych przyczyn utraty masy ciała — zaburzeń trawienia i wchłaniania, zwiększonego zapotrzebowania energetycznego, przewlekłych infekcji oraz częstego braku apetytu.
Znaczenie diety wysokokalorycznej i wysokobiałkowej
Pacjenci z CF powinni stosować dietę wysokoenergetyczną, bogatą w białko i tłuszcze, dostosowaną do indywidualnych potrzeb. Według zaleceń żywieniowych, zapotrzebowanie energetyczne u dzieci i dorosłych z CF wynosi zazwyczaj od 120% do 150% zapotrzebowania osoby zdrowej w tym samym wieku i o tej samej masie ciała. Taka dieta pozwala nie tylko na utrzymanie prawidłowej masy ciała, ale też wspiera odporność, sprawność układu oddechowego oraz zmniejsza ryzyko zaostrzeń choroby.
Białko jest niezbędne do regeneracji tkanek, w tym mięśni oddechowych, dlatego jego udział w diecie powinien być większy niż w populacji ogólnej. Tłuszcze są głównym źródłem energii i nie należy ich unikać — o ile przyjmowane są równocześnie z enzymami trzustkowymi (np. Kreonem), które umożliwiają ich prawidłowe trawienie i wchłanianie.
Enzymy trzustkowe i monitorowanie stolców
Utrata masy ciała może być wynikiem zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki, która występuje u ponad 85% chorych na CF. Brak odpowiedniej ilości enzymów prowadzi do tłuszczowych stolców (stolce jasne, tłuste, cuchnące), niedoboru witamin ADEK i ogólnego wyniszczenia organizmu. Konieczne jest więc systematyczne przyjmowanie enzymów trzustkowych z każdym posiłkiem i przekąską zawierającą tłuszcze. Ich dawkę należy indywidualnie dostosować — nieprawidłowo dobrana dawka objawia się utratą masy ciała, biegunką lub wzdęciami. Ocena skuteczności leczenia enzymami powinna być prowadzona m.in. przez analizę masy ciała, wywiad o konsystencji stolców i ewentualnie badania laboratoryjne.
Częste posiłki, przekąski i wsparcie doustne
W praktyce klinicznej u wielu chorych sprawdza się model 5–6 posiłków dziennie, w tym pełnowartościowe przekąski między głównymi posiłkami. Pomocne mogą być także wysokokaloryczne preparaty odżywcze, tzw. nutridrinki, dostępne w aptekach. Stosuje się je zarówno u dzieci, jak i dorosłych, zwłaszcza w okresach spadku apetytu, rekonwalescencji po infekcji lub gdy klasyczna dieta okazuje się niewystarczająca.
Monitorowanie wzrostu, BMI i stanu odżywienia
U dzieci podstawą oceny jest siatka centylowa wzrostu i masy ciała (zaleca się, aby dziecko mieściło się powyżej 50. percentyla). U dorosłych parametrem orientacyjnym jest wskaźnik masy ciała (BMI) — celem jest utrzymanie BMI ≥ 22 kg/m² u kobiet i ≥ 23 kg/m² u mężczyzn. Zbyt niska masa ciała może wpływać negatywnie na funkcję płuc oraz skuteczność terapii, w tym leczenia przyczynowego.
Rola psychologa i wsparcie emocjonalne
Nie można pominąć znaczenia zdrowia psychicznego w utrzymaniu prawidłowej masy ciała. Zaburzenia lękowe, depresja czy stres związany z chorobą mogą powodować utratę apetytu lub niechęć do jedzenia. Dlatego w skład zespołu terapeutycznego powinni wchodzić także psychologowie, którzy wspierają chorego i jego rodzinę w radzeniu sobie z codziennym leczeniem.
Suplementacja witamin i elektrolitów
Chorzy na CF wymagają suplementacji witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K), sodu (szczególnie latem lub podczas gorączki) oraz często także wapnia i magnezu. Prawidłowy poziom tych składników jest kluczowy m.in. dla odporności, mineralizacji kości oraz funkcji mięśni.
Podsumowując: utrzymanie prawidłowej masy ciała u osoby chorej na mukowiscydozę wymaga ścisłej współpracy z zespołem specjalistów, indywidualnie dobranej diety wysokokalorycznej i wysokotłuszczowej z odpowiednią dawką enzymów trzustkowych, a także stałego monitorowania stanu odżywienia. Należy pamiętać, że każda nawet niewielka utrata masy ciała może być sygnałem pogorszenia stanu zdrowia i wymaga interwencji.