Po przeszczepie płuc pacjent z mukowiscydozą musi dożywotnio przyjmować leki immunosupresyjne, których celem jest zapobieganie odrzutowi przeszczepionego narządu przez układ odpornościowy. Choć nowe płuca są zdrowe, to organizm biorcy traktuje je jako obce i naturalnie dąży do ich zniszczenia. Dlatego immunosupresja jest podstawą terapii po transplantacji, ale niesie również ryzyko poważnych działań niepożądanych, w tym podatności na infekcje i nowotwory.
Schemat leczenia immunosupresyjnego – tzw. „triple therapy”
Najczęściej stosuje się trójlekową terapię immunosupresyjną, obejmującą trzy grupy leków:
- Inhibitory kalcyneuryny
- Takrolimus (Tacrolimus, Prograf, Advagraf) – najczęściej stosowany lek po przeszczepie płuc.
- Cyklosporyna (Sandimmun) – alternatywa dla takrolimusu.
Działanie: hamują aktywację limfocytów T, które są główną siłą odrzucającą przeszczep.
Skutki uboczne: nefrotoksyczność (uszkodzenie nerek), nadciśnienie, cukrzyca, drżenie rąk, bóle głowy.
- Leki antyproliferacyjne
- Kwas mykofenolowy (CellCept, Myfortic) – najczęściej stosowany.
- Azatiopryna (Imuran) – rzadziej używana, głównie przy nietolerancji innych leków.
Działanie: hamują namnażanie limfocytów, wspomagając główne działanie leków kalcyneurynowych.
Skutki uboczne: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, niedokrwistość, leukopenia, zwiększone ryzyko infekcji.
- Glikokortykosteroidy
- Prednizon (Encorton) – podawany w wysokich dawkach na początku, później stopniowo zmniejszany do dawki podtrzymującej.
Działanie: silne działanie przeciwzapalne i immunosupresyjne, ważne szczególnie we wczesnym okresie po transplantacji.
Skutki uboczne: osteoporoza, cukrzyca, nadciśnienie, otyłość, trądzik, osłabienie mięśni, wahania nastroju.
Leki wspomagające terapię immunosupresyjną
Aby zminimalizować ryzyko powikłań, pacjenci po przeszczepie przyjmują również:
- leki przeciwinfekcyjne, np.:
- kotrimoksazol (profilaktyka zapalenia płuc wywołanego przez Pneumocystis jirovecii),
- gancyklowir lub walacyklowir (profilaktyka CMV),
- leki przeciwgrzybicze (np. flukonazol, itrakonazol, czasem wziewnie amfoterycyna B),
- leki ochronne dla układu pokarmowego – inhibitory pompy protonowej (np. pantoprazol),
- witamina D, wapń – prewencja osteoporozy,
- leki obniżające poziom lipidów lub ciśnienie – w razie nadciśnienia lub hiperlipidemii wywołanej lekami.
Indywidualizacja leczenia i monitorowanie
Leczenie immunosupresyjne jest ściśle indywidualizowane. Dawkowanie i skład terapii zależą od:
- czasu od przeszczepu,
- tolerancji leków,
- obecności działań niepożądanych,
- ryzyka infekcji i nowotworów,
- wyników badań poziomu leków we krwi (konieczne regularne monitorowanie).
Z czasem, jeśli stan pacjenta jest stabilny, możliwa jest redukcja dawek lub liczby leków, ale całkowite odstawienie immunosupresji nigdy nie jest możliwe.
Pacjent po przeszczepie płuc przyjmuje dożywotnio leki z trzech grup: inhibitory kalcyneuryny (np. takrolimus), leki antyproliferacyjne (np. kwas mykofenolowy) i steroidy (prednizon). Leczenie uzupełniane jest lekami przeciwinfekcyjnymi, gastroprotekcyjnymi i suplementami. Mimo licznych skutków ubocznych, tylko dzięki skutecznej immunosupresji możliwe jest długoterminowe funkcjonowanie przeszczepionych płuc.