Leczenie płucne w mukowiscydozie obejmuje zarówno terapię objawową, mającą na celu poprawę drożności dróg oddechowych i ograniczenie infekcji, jak i leczenie przyczynowe, które wpływa bezpośrednio na defektywne białko CFTR odpowiedzialne za patomechanizm choroby. Terapia farmakologiczna jest indywidualizowana i modyfikowana w zależności od wieku pacjenta, genotypu CFTR, obecności powikłań oraz stanu klinicznego.
Mukolityki (leki rozrzedzające śluz)
Mukolityki są podstawą leczenia objawowego układu oddechowego, ponieważ poprawiają ewakuację zalegającej, gęstej wydzieliny z oskrzeli:
-
- Dornaza alfa (Pulmozyme) – rekombinowana deoksyrybonukleaza (DNaza) rozkładająca DNA neutrofili w śluzie, co zmniejsza jego lepkość. Podawana codziennie w nebulizacji, poprawia FEV₁ i zmniejsza liczbę zaostrzeń.
- Sól hipertoniczna (NaCl 3–7%) – inhalacje z soli hipertonicznej powodują napływ wody do dróg oddechowych, poprawiając nawodnienie śluzówki i mobilizację wydzieliny. Zaleca się stosowanie przed fizjoterapią oddechową.
- Acetylocysteina (NAC) – rzadziej stosowana u pacjentów z CF ze względu na możliwe działanie drażniące, jednak bywa wykorzystywana jako wsparcie leczenia.
Bronchodilatatory (leki rozszerzające oskrzela)
Leki te stosuje się zazwyczaj jako premedykację przed inhalacjami z soli hipertonicznej lub dornazy alfa, by zapobiec skurczowi oskrzeli i ułatwić penetrację leku:
-
- Salbutamol (Ventolin) – krótko działający β2-mimetyk, powszechnie stosowany przed inhalacjami.
- Formoterol, salmeterol – długo działające β2-mimetyki, przydatne u pacjentów z obturacją oskrzeli lub współistniejącą astmą.
Ich rutynowe stosowanie zależy od objawów – nie każdy pacjent z CF wymaga stałego leczenia rozszerzającego oskrzela.
Kortykosteroidy wziewne
Kortykosteroidy wziewne nie są podstawą leczenia w CF, ale bywają stosowane u pacjentów z:
-
- objawami nadreaktywności oskrzeli,
- współistniejącą astmą,
- alergiczną aspergilozą oskrzelowo-płucną (ABPA).
Przykładowe preparaty: budezonid, flutykazon.
Antybiotyki wziewne i doustne
Leczenie przeciwbakteryjne to kluczowy filar terapii przy przewlekłych infekcjach:
-
- Tobramycyna, kolistyna, aztreonam – stosowane wziewnie w cyklach (np. 28 dni on/28 dni off) w celu eradykacji lub kontroli zakażenia Pseudomonas aeruginosa.
- Azytromycyna – stosowana doustnie w niskich dawkach, działa immunomodulująco i zmniejsza liczbę zaostrzeń, nawet bez obecności aktywnej infekcji.
Leki przeciwzapalne
-
- Ibuprofen w wysokich dawkach – spowalnia progresję choroby płuc, szczególnie u dzieci z łagodnym lub umiarkowanym przebiegiem CF.
- Kortykosteroidy doustne – w wyjątkowych sytuacjach, np. w leczeniu ABPA.
Modulatory CFTR (leki przyczynowe) – leczenie przyczynowe
Modulatory CFTR to leki, które wpływają bezpośrednio na białko CFTR – jego syntezę, składanie, transport i funkcję jako kanału jonowego. Ich stosowanie zależy od genotypu pacjenta.
Wyróżnia się cztery klasy modulatorów:
- Potencjatory – zwiększają aktywność kanału CFTR na błonie komórkowej.
→ Przykład: Ivakaftor (Kalydeco) – stosowany u pacjentów z mutacjami klasy III (np. G551D). - Korektory – poprawiają fałdowanie i transport CFTR do błony komórkowej.
→ Przykłady: Lumakaftor, Tezakaftor, Elexakaftor. - Amplifikatory – zwiększają produkcję białka CFTR (w fazie badań).
- Stabilizatory – zmniejszają rozpad białka CFTR (w fazie badań).
Najważniejsze dostępne terapie złożone:
- Orkambi (lumakaftor + ivakaftor) – dla pacjentów homozygotycznych F508del, działa umiarkowanie.
- Symkevi (Symdeko) (tezakaftor + ivakaftor) – dla pacjentów homozygotycznych lub heterozygotycznych z określonymi mutacjami.
- Kaftrio (Trikafta) (elexakaftor + tezakaftor + ivakaftor) – obecnie najbardziej efektywna terapia dla pacjentów z jedną lub dwiema mutacjami F508del.
W Polsce refundowana dla dzieci od 2. roku życia z mutacją F508del.
Modulatory znacznie poprawiają funkcję płuc, wskaźniki żywieniowe, zmniejszają liczbę zaostrzeń i hospitalizacji oraz poprawiają jakość życia. Jednak nie działają u wszystkich chorych – szczególnie u osób z rzadkimi mutacjami CFTR, które nie reagują na te cząsteczki.
Leczenie płucne w mukowiscydozie to kompleksowa terapia obejmująca zarówno środki objawowe (mukolityki, leki rozszerzające oskrzela, kortykosteroidy wziewne, antybiotyki) jak i przyczynowe (modulatory CFTR). Dobrze prowadzona farmakoterapia, skoordynowana z fizjoterapią oddechową i żywieniem, może znacząco poprawić stan kliniczny i wydłużyć życie chorego. Wraz z wprowadzeniem modulatorów CFTR leczenie mukowiscydozy wkroczyło w nową erę – spersonalizowaną i przyczynową.