Odwodnienie u dziecka chorego na mukowiscydozę stanowi poważne zagrożenie zdrowotne, szczególnie w czasie upałów, gorączki lub nasilonej biegunki. Ze względu na wadliwe działanie kanału CFTR, pot dzieci z CF zawiera znacznie wyższe stężenia soli (chlorku sodu), co zwiększa ryzyko utraty elektrolitów i wody. Dlatego też objawy odwodnienia mogą występować wcześniej i mieć bardziej gwałtowny przebieg niż u zdrowych dzieci.
Objawy odwodnienia u dziecka z mukowiscydozą
W warunkach upału, wysiłku fizycznego, gorączki lub infekcji warto bacznie obserwować dziecko pod kątem następujących sygnałów ostrzegawczych:
- Zmiany ogólnego zachowania i stanu ogólnego: dziecko może stać się apatyczne, senne lub drażliwe. Starsze dzieci mogą zgłaszać zawroty głowy, zmęczenie, bóle głowy czy „osłabienie”.
- Oznaki odwodnienia fizycznego: zauważalne jest wysuszenie śluzówek (usta, język, spojówki), brak śliny, sucha i chłodna skóra. Skóra może być mniej elastyczna – po ściśnięciu fałdu skórnego wolniej wraca do pierwotnego kształtu.
- Zaburzenia oddawania moczu: zmniejszona ilość moczu, ciemnożółty kolor, a u niemowląt rzadsze moczenie pieluch niż zwykle.
- Objawy ogólnoustrojowe: mogą pojawić się przyspieszony oddech, tachykardia (szybkie tętno), spadek ciśnienia krwi oraz zawroty głowy przy zmianie pozycji (hipotonia ortostatyczna).
- Skurcze mięśni i dolegliwości brzuszne: zwłaszcza w sytuacji niedoboru sodu i potasu. Skurcze łydek lub mięśni brzucha mogą być wczesnym objawem ubytku elektrolitów.
- Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego: nudności, wymioty, biegunki – jeśli występują, potęgują ryzyko szybkiego odwodnienia.
Czynniki ryzyka odwodnienia w mukowiscydozie
Dzieci z CF są szczególnie narażone na odwodnienie w następujących sytuacjach:
- wysokie temperatury otoczenia (upały, gorące i suche dni),
- intensywny wysiłek fizyczny (np. zajęcia sportowe, wakacje w ciepłym klimacie),
- gorączka (np. podczas infekcji),
- wymioty lub biegunki (przy zakażeniach wirusowych lub przy nieprawidłowym dawkowaniu enzymów trzustkowych),
- stosowanie diuretyków lub leków mogących wpływać na gospodarkę elektrolitową.
Postępowanie i zapobieganie odwodnieniu
W profilaktyce odwodnienia u dzieci z mukowiscydozą szczególnie istotne są:
- regularne podawanie płynów, zwłaszcza w gorące dni – najlepiej napojów z dodatkiem elektrolitów (np. doustne płyny nawadniające, napoje izotoniczne dopuszczone przez lekarza);
- suplementacja soli (chlorku sodu) – zalecana przez wielu specjalistów, zwłaszcza u niemowląt i małych dzieci; często stosuje się roztwory NaCl doustnie w ilości dostosowanej do wieku i masy ciała dziecka;
- unikanie nadmiernej ekspozycji na słońce i ograniczanie wysiłku fizycznego w gorące dni;
- kontrola masy ciała – nagły spadek może świadczyć o utracie wody;
- monitorowanie poziomu sodu, potasu, mocznika i kreatyniny we krwi w sytuacjach podwyższonego ryzyka odwodnienia;
- w przypadku podejrzenia odwodnienia – szybka konsultacja z lekarzem prowadzącym, zwłaszcza jeśli występują objawy neurologiczne, senność, przyspieszony oddech lub zaburzenia świadomości.
W przypadkach umiarkowanego lub ciężkiego odwodnienia konieczne może być dożylne uzupełnianie płynów i hospitalizacja.
Odwodnienie u dziecka z mukowiscydozą to stan potencjalnie groźny, którego pierwsze objawy mogą być subtelne, ale rozwijają się szybko. Z uwagi na nadmierną utratę soli przez skórę – szczególnie w czasie upałów i gorączki – dzieci te wymagają bardzo czujnej obserwacji i profilaktyki. Dbanie o odpowiednie nawodnienie i równowagę elektrolitową jest jednym z fundamentów codziennej opieki nad chorym z CF.