Plwocina to gęsta wydzielina produkowana w drogach oddechowych, która zawiera śluz, komórki (np. nabłonkowe, odpornościowe), mikroorganizmy (bakterie, grzyby) oraz produkty zapalne, takie jak enzymy czy fragmenty DNA obumarłych neutrofili. W warunkach fizjologicznych niewielkie ilości wydzieliny śluzowej są wytwarzane stale, nawilżając błony śluzowe i wspomagając oczyszczanie dróg oddechowych. Jednak u osób z mukowiscydozą dochodzi do poważnych zaburzeń składu i reologii (czyli lepkości i elastyczności) tej wydzieliny.
U pacjentów z mukowiscydozą na skutek mutacji genu CFTR, który koduje białko odpowiedzialne za transport jonów chlorkowych i regulację nawodnienia śluzu, dochodzi do odwodnienia i zagęszczenia wydzieliny oskrzelowej. Taka lepka plwocina nie jest skutecznie usuwana z dróg oddechowych, zalega w oskrzelach i staje się miejscem namnażania bakterii i grzybów. W konsekwencji rozwija się przewlekły stan zapalny i infekcje płuc, które prowadzą do postępującego uszkodzenia miąższu płucnego.
Plwocina może mieć różną barwę i konsystencję – od przejrzystej i śluzowej po ropną, żółtą lub zieloną, zawierającą krew (krwioplucie). Jej cechy dostarczają ważnych informacji diagnostycznych. W badaniach laboratoryjnych analizuje się m.in. skład komórkowy, obecność bakterii (np. Pseudomonas aeruginosa), grzybów (np. Aspergillus fumigatus) czy oporność drobnoustrojów na antybiotyki. Regularna analiza plwociny jest częścią rutynowego monitorowania stanu zdrowia pacjenta z CF, a także narzędziem oceny skuteczności leczenia przeciwbakteryjnego czy przeciwzapalnego.
W procesie leczenia mukowiscydozy niezwykle ważne są działania mające na celu ułatwienie odkrztuszania plwociny, czyli fizjoterapia oddechowa i inhalacje z mukolitykami (np. dornaza alfa, hipertoniczny NaCl), które upłynniają i rozrzedzają zalegającą wydzielinę. U pacjentów z trudnościami w ewakuacji plwociny może być konieczne stosowanie urządzeń takich jak PEP (Positive Expiratory Pressure), flutter, Acapella lub drenaż ułożeniowy.
W przypadku dzieci, które jeszcze nie potrafią skutecznie odkrztuszać, wydzielina bywa usuwana poprzez ssak elektryczny lub wspomagane techniki fizjoterapeutyczne. Z kolei u niemowląt najczęściej występuje kaszel bezproduktywny, jednak również może dojść do zalegania wydzieliny, co stwarza ryzyko infekcji.
Znaczenie codziennego monitorowania plwociny
Obserwacja zmian ilości, koloru, zapachu lub obecności krwi w plwocinie może być sygnałem zaostrzenia choroby oskrzelowo-płucnej. Nasilenie objawów ze strony układu oddechowego, zwłaszcza przy jednoczesnym pogorszeniu saturacji tlenem lub gorączce, powinno skłonić do kontaktu z lekarzem prowadzącym. Zbieranie informacji o wyglądzie plwociny i jej objętości pomaga lekarzowi w ocenie stanu klinicznego i doborze odpowiedniego leczenia.
Plwocina w mukowiscydozie nie jest jedynie objawem – to centralny element w patofizjologii choroby płuc. Jej odpowiednie odprowadzanie i kontrola bakteriologiczna stanowią podstawę leczenia przewlekłych zakażeń oraz profilaktyki zaostrzeń. Dlatego właściwa edukacja pacjenta i rodziny w zakresie technik ewakuacji plwociny, jej obserwacji i znaczenia w procesie terapeutycznym jest kluczowa w długofalowej opiece nad chorym.